Үндістан мен Қытайдан келеді: Қазақстанда жалған препараттар еркін сатылып жатыр. Кім жауапты?

Жалған дәрілер қайдан келеді және кім зардап шегуде?

Орталық Азия елдерінде жалған дәрі-дәрмектер нарығы жылдан жылға дамып барады, салдарынан қауіпті құбылысқа айналуда. Халық дәрі тапшылығы салдарынан арзан бағаға алданып, өз денсаулықтарына қауіп төндіріп отыр. Аталмыш мәселе тек медициналық салада ғана емес, ұлттық қауіпсіздік мәселесін күн тәртібіне шығарды. Кім жауапты және мәселені қалай шешуге болады? Caravan.kz медиа порталы зерттеулерге сүйеніп, тақырыпты жалғастырады.

Қазақстанда дәрі-дәрмектерге сұраныс жоғары. Алайда, нарықты бақылау жеткілікті деңгейде жүргізілмейді. Мемлекеттік органдардың мәліметінше, елде тіркелмеген және сапасы күмәнді дәрілер көбіне көрші елдерден заңсыз жолмен жеткізіледі. Олардың ішінде Үндістан мен Қытайда өндірілген өнімдер басым. Бұл препараттар көбіне дәріханаларда ашық сатылмаса да, базарларда, интернетте немесе делдалдар арқылы халыққа жетіп отыр.

Отандық дәрігерлер мен фармацевттер мұндай дәрілердің нақты құрамын анықтау мүмкін емес екенін айтады. Бір қарағанда түпнұсқаға ұқсас болып көрінетін қаптама нағыз тұтынушыны алдаудың басты тәсілі. Әсіресе ауыл-аймақтарда тұратын адамдар жиі алданып жатыр, себебіонда халық көбіне тек бағасына қарап дәрі алады.

Жалған дәрілердің салдары қандай?

Қазақстанда созылмалы ауруларға шалдыққандардың саны артып келеді. Атап айтқанда, қант диабеті, гипертония, жүрек-қан тамырлары дерттері ушығып барады. Бұл дерттерге арналған сапасыз препараттар науқастың жағдайын одан әрі ушықтырып, өлімге дейін әкелуі мүмкін. Балалар мен қарттар ең әлсіз топтарға кіреді. Медициналық қызмет көрсету деңгейі ауылдық өңірлерде төмен болғандықтан, жалған дәрілерден зардап шеккендер жиі анықталмайды, тіпті статистикаға да енбей қалуы мүмкін.

Жемқорлық пен шекарадағы бақылаудың әлсіздігі

Қазақстанның шекарасы кең, логистикалық тұрғыдан Еуразияның торабында орналасқан ел. Бұл жағынан қарағанда, ел контрабанда үшін тартымды аумақ. Шекаралық аймақтарда дәрі-дәрмектің заңсыз айналымы жиі тіркеліп отырады. Бірақ кедендік бақылау жеткілікті деңгейде автоматтандырылмаған. Жүк тасымалдаушылар мен шенеуніктер арасындағы астыртын келісімдер де бұл мәселені ушықтырып отыр.

Қоғамдық денсаулық сақтау саласында кейбір лауазымды тұлғалардың жауапсыздығы, лицензиялау жүйесіндегі саңылаулар, дәрі-дәрмектерді тексеретін зертханалардың жетіспеушілігі жалған препараттар нарығының өсуіне себеп болып отыр дейді мамандар.

Пандемия жағдайды ушықтырды

COVID-19 пандемиясы кезінде Қазақстанда да дүрбелең кезеңі орын алды. Маска, антисептик, термометр, вирусқа қарсы дәрілерге сұраныс күрт артты. Осы кезде базарларда, онлайн платформаларда сапасыз, тіпті қауіпті өнімдер сатыла бастады. Хлорохин, арбидол, цефтриаксон сынды препараттар фальсификаттың басты нысанасына айналды. Халық жаппай сатып алған бұл дәрілердің кейбірі ешқандай емдік әсері жоқ, ал кейбірі белсенді емес немесе мүлде басқа заттардан құралған.

Орталық Азиядағы ахуал: Қырғызстан мен Тәжікстандағы базардағы “дәріханалар”

Аталмыш елдерде жалған дәрілердің үлесі тіпті жоғары. Сарапшылардың бағалауы бойынша 20-30%-ға дейін жетуі мүмкін. Кедейлік, дәрі-дәрмекке деген қолжетімсіз баға және мемлекеттік реттеудің әлсіздігі себеп болып отыр. Жалған өнімдер ашық базарларда еркін сатылады, ал сапасын тексеретін жүйе жоққа тән.

Өзбекстан мен Түрікменстан: жабық нарықтағы ашық қауіп

Өзбекстан соңғы жылдары фармацевтикалық нарықты реттеуге тырысып жатыр, бірақ жалған дәрілердің контрабандасы әлі де тоқтаған жоқ. Түрікменстанда ақпараттық ашықтықтың жоқтығы жағдайдың нақты көлемін бағалауға мүмкіндік бермейді, бірақ сарапшылар жалған дәрі-дәрмектердің бұл елде де кең таралғанын болжайды.

Ауғанстан: түп тамыры

Ауғанстан — Орталық Азияға жалған дәрі таратудың басты ошағы. Бұл елде заңсыз зертханаларда фентанил, метамфетамин, басқа да синтетикалық есірткілермен қатар жалған дәрілер де өндірілуде. Бұл препараттар контрабандалық жолмен Тәжікстан арқылы Орталық Азияға таралады. 2005 жылдан бері бұл бағыт халықаралық есірткі жолының бір бөлігі ретінде танылған, бірақ кейінгі жылдары ол дәрі-дәрмек контрабандасына да бейімделді.

Қытай мен Үндістан: екіжақты рөл

Қытай мен Үндістан да әлемдегі ең ірі фармацевтикалық өндірушілер. Бір жағынан, бұл елдер Қазақстан мен өңірге сапалы дәрілер жеткізеді. Екінші жағынан, осы елдерден шыққан фальсификаттар да көптеп кездеседі. Халықаралық ұйымдар мен БАҚ бұл елдерде заңсыз өндірілген немесе сапасыз бақылаудан өткен өнімдердің пошта, жүк көлігі, интернет арқылы әлемге тарап жатқанын айтады. АҚШ, Ресей мен Африка елдеріндегі тәжірибе Орталық Азияға да тән.

Жалған дәрі бизнесі кімге тиімді?

Зерттеулердің мәліметінше, фармацевтикалық фальсификаттан пайда табатындар халықаралық қылмыстық синдикаттар, жергілікті шенеуніктермен ауыз жаласқан делдалдар. Интерполдың мәліметінше, есірткі саудасының жылдық кірісі 300-500 миллиард доллар шамасында болса, жалған дәрі нарығы кемі 200 миллиард доллар. Бұл қаражат қару-жарақ, адам саудасы, жемқорлық схемаларын қаржыландыруға жұмсалуы мүмкін.

Қазақстан үшін жалған дәрілер нарығы тек фармацевтикалық мәселе емес, ұлттық қауіпсіздік пен халықтың өміріне төнген нақты қатер. Орталық Азиядағы өзге елдермен салыстырғанда, Қазақстанда заңнама әлдеқайда дамыған, бірақ бақылау мен орындау тетіктері жетіспейді. Бұл мәселені шешу мемлекет пен қоғамның ортақ міндеті. Әйтпесе, өлімге бастар дәрілер еркін айналымнан шықпай, мыңдаған адамның өмірін жалмауын тоқтату мүмкін болмайды.